Układ nerwowy leczenie

Definicja UKŁAD NERWOWY: Układ nerwowy - anatomia i fizjologiaKażdy złożony żywy organizm posiada w swojej wewnętrznej strukturze wyspecjalizowane układy, dzięki którym fizjologiczne funkcje poszczególnych jego narządów są ściśle ze sobą zintegrowane. Te układy (nerwowy, dokrewny, odpornościowy) mają zróżnicowaną naturę (strukturę, morfologię) i funkcjonują zgodnie z własnych reguł.Spośród nich na pierwszy plan wysuwa się układ nerwowy, a w szczególności jego ośrodkowa część ("centrum") - rdzeń kręgowy i mózg, który u ssaków, a w szczególności u Naczelnych, w tym - u człowieka, uzyskał w czasie ewolucji najwyższy stopień umiejętności integracyjnych.Układ nerwowy ma wśród innych narządów i układów ustroju pozycję centralną i jest ich administratorem. Każda gdyż czynność czy zadanie realizowane poprzez określony narząd albo układ narządów, pozostaje pod jego ścisłym nadzorem. Za pośrednictwem zmysłów, z którymi jest bezpośrednio - anatomicznie i fizjologicznie - związany, układ nerwowy zapewnia ustrojowi sposobność komunikowania się ze światem zewnętrznym. Potrafi odbierać z zewnątrz najrozmaitsze bodźce (sygnały, wiadomości), przewodzić je do własnych ośrodków odczytujących ich treść, selekcjonować i wreszcie - przetwarzać w zrozumiałe dla siebie definicje i wyobrażenia i wydawać polecenia zwrotne. Układ nerwowy człowieka pośrodku jednej sekundy odbiera z otoczenia aż 109 bitów informacji. Warto przy tym pamietać, iż do świadomości dociera jednak min. ich część, ponieważ jedynie 102 bita/s. To znaczy, iż przytłaczająca przewarzająca część informacji dociera do mózgu i jest tam przetwarzana w sposób kompletnie nieświadomy! wiadomości, zarówno te, które pochodzą z zewnątrz organizmu, jak i te, które płyną z poszczególnych narządów wewnętrznych, po dotarciu do ośrodkowego układu nerwowego oczywiście nie pozostają bez jego reakcji. Ta reakcja może być natychmiastowa albo opóźniona w okresie, w zależności od bieżących potrzeb. Niektóre sygnały są po zakodowaniu deponowane w mózgu w formie trwałego albo czasowego śladu pamięciowego. Podział układu nerwowego Układ nerwowy człowieka dzieli się na dwie zasadnicze cześci. Są nimi: ośrodkowy (centralny) układ nerwowy i obwodowy układ nerwowy, a więc mechanizm nerwów i zakończeń nerwowych wspólnie z narządami zmysłu. Ten podział jest oczywiście dość sztuczny, gdyż, tak faktycznie, oba układy są ściśle anatomicznie i fizjologicznie ze sobą związane. Jednak podział ról i kompetencji jest jednoznaczny: obwodowy układ nerwowy służy do przenoszenia (przewodzenia) bodźców (informacji) od tkanek i narządów (w tym narządów zmysłów) do "centrum", albo z powrotem - od "centrum" do narządów i tkanek, zaś ośrodkowy układ nerwowy te ! wiadomości "centralizuje", tzn. gromadzi i przetwarza. W układzie nerwowym wyróżnia się także część autonomiczą, dzięki której "centrum" bezpośrednio zawiaduje czynnościami narządów wewnętrznych. To jest tak zwany autonomiczny układ nerwowy, który natomiast ma bezpośrednie powiązania z innym systemem integrującym funkcje narządów złożonego żywego organizmu, jest to układem dokrewnym. Układ autonomiczny ma własną część centralną i obwodową. Ośrodkowy układ nerwowy Ośrodkowy układ nerwowy złożona jest z mózgowia i rdzenia kręgowego. Mózgowie " mechanizm wodny" mózgowia Mózgowie wypełnia jamę czaszki i jest otoczone trzema oponami mózgowymi (twardą, przylegającą do kości, następnie - pajęczą, w swojej strukturze podobną do pajęczyny i wreszcie - miękką, wprost leżącą na powierzchni mózowia), oddzielającymi je od wewnętrznych ścian kości czaszki. W oponie twardej znajdują się zamknięte przestrzenie zwane zatokami opony twardej, którymi płynie krew pochodząca z wszystkich mózgowych naczyń żylnych.między oponą pajęczą (pajęczynówką) i oponą miękką znajduje się jama podpajęczynówkowa tworząca zbiorniki wypełnione płynem rdzeniowo-mózgowym. Te zbiorniki stanowią część skomplikowanego mechanizmu "wodnego" mózgowia, w skład którego, oprócz jamy podpajęczynówkowej, wchodzą również wewnętrzne, śródmózgowe komory: dwie obszerne komory boczne, komora trzecia i komora czwarta, i przewody je łączące.Wewnątrzmózgowe przestrzenie płynowe mają połączenie z przestrzeniami płynowymi rdzenia kręgowego. Płyn rdzeniowo-mózgowy, o unikatowym składzie biochemicznym i morfologicznym, jest stale wytwarzany poprzez specjalne sploty naczyniówkowe w komorach mózgowia, w ilości 650 ml na dobę. Płyn jest swego rodzaju "płaszczem ochronnym mózgowia": działa nań chłodząco (pracujący mózg bardzo błyskawicznie się przegrzewa), chroni przed urazami mechanicznymi i klasyfikuje ciśnienie wewnątrzczaszkowe. Płyn rdzeniowo-mózgowy oddzielony jest od krwi specjalną barierą, chroniacą przed mieszaniem się obu płynów ustrojowych i zapewniającą poprzez to unikatowość jego składu.Niejednorodna struktura mózgowia Rozwój filogenetyczny mózgowia - zmiany zachodzące w czasie jego ewolucji - jest wyraźnie wyróżniony zarówno w jego budowie, jak i w funkcjach. Nie stanowi on więc jednorodnej struktury. Dlatego mówimy o mózgowiu (a nie o mózgu), które obejmuje zarówno struktury filogenetycznie stare, jak i młode. Przyglądając się mózgowiu łatwo dostrzec, iż na jego "stare" struktury nakładają się młodsze, stanowiąc niejako ich "nadbudowę".Najlepiej to widać na przykładzie mózgu, a więc kresomózgowia, najmłodszej części mózgowia, który jak płaszcz okrywa inne, filogenetyczne starsze struktury: międzymózgowie, śródmózgowie, most i - częściowo - rdzeń przedłużony (śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony tworzą tak zwany pień mózgu). Jedynie móżdżek nie jest "okryty" poprzez kresomózgowie, aczkolwiek należy on do starszych filogenetycznie struktur mózgowia. Mózg, a więc kresomózgowie Kresomózgowie, a więc mózg, mierzy w wymiarze podłużnym, - jest to od czoła do potylicy - około 16 cm, w wymiarze poprzecznym - ..między skroniami - 14 cm, w wymiarze pionowym, liczonym od podstawy ku szczytowi - około 12 cm.Do sklepienia czaszki mózg przylega własną powierzchnią wypukłą, zwaną odmiennie powierzchnią grzbietowo-boczną. Od dołu - fundamentem, a więc powierzchnią podstawną opiera się na kościach oddzielających mózgoczaszkę od twarzoczaszki i oczodołów.Od góry widać, iż jest narządem parzystym; ma dwie półkule, lewą i prawą. ...między nimi znajduje się głęboka podłużna szczelina, na dnie której znajduje się przebiegające ku podstawie tak zwany spoidło ogromne, utworzone w pierwszej kolejności poprzez liczne drogi nerwowe łączące obie półkule. Powierzchnia mózgu jest wyraźnie pofałdowana. Widoczne są na niej dość głębokie bruzdy, ....między którymi znajdują się fałdy, zwane zakrętami mózgu. Zakręty tworzą większe anatomiczne struktury - płaty mózgu. Od przodu widoczne są dwa płaty czołowe, z lewego i prawego boku - płaty skroniowe; od góry, za płatami czołowymi, znajdują się dwa płaty ciemieniowe, a za nimi dwa płaty potyliczne. Pod widocznymi od góry płatami: czołowym, skroniowym i ciemieniowym, chowa się jeszcze jeden, piąty, parzysty płat. To jest tak zwany wyspa. Anatomiczne granice pomiędzy płatami nie są bardzo wyraźne, regularnie jeden płat przechodzi wprost w drugi.Kora mózgowaPowierzchnię zakrętów i wnętrza bruzd prawej i lewej półkuli pokrywa kora mózgu. Jej powierzchnia wynosi około 2200 cm2, a grubość - do 4,5 cm. U człowieka powyżej 40% kory przypada na płaty czołowe. Na przekroju podłużnym widać, iż kora złożona jest z dwóch warstw: istoty szarej, utworzonej poprzez sieć 9 mldów komórek nerwowych - neuronów (2/3-3/4 wszystkich komórek mózgu), tworzących w korze filogenetycznie młodszej, a więc "nowej", aż sześć warstw (w korze "starej", stanowiącej niewielką część mózgu, tych warstw jest o połowę mniej), i istoty białej - w skład której wchodzą w pierwszej kolejności włókna nerwowe i tkanka glejowa i naczynia krwionośne. W głębi półkul znajdują się otoczone istotą białą osobne skupiska istoty szarej, nie mające bezpośredniej łączności z korą - zwane jądrami podkorowymi lub jądrami podstawnymi.W korze można zlokalizować pola, które zasadniczo różnią się pomiędzy sobą spełnianą funkcją. I tak, w tylnej części płatów czołowych zlokalizowana jest tak zwany kora ruchowa, która zawiaduje ruchami zamierzonymi. Z elektrofizjologicznych badań wynika, iż każda część narządu ruchu, a dokładniej grup mięśniowych, ma tam własną reprezentację. Największą mają ręce, szczególnie palce i mięśnie twarzy i języka, wyraźnie mniejszą - tułów i kończyny dolne. To jest zrozumiałe zważywszy, jak skomplikowane czynności może wykonać ludzka ręka, czy - jak złożone ruchy wykonują mięśnie mimiczne, na przykład w trakcie artykulacji ludzkiej mowy. Ruch (motoryka) ma swą reprezentację również w jądrach podkorowych (jądro ogoniaste, jądro soczewkowate, ciało migdałowate), których zadaniem jest, pomiędzy innymi, wytworzenie napędu ruchowego i regulowanie napięcia mięśni i korygowanie (czynienie jej zgodnej z powziętym zamierzeniem) czynności motorycznej inicjowanej w korze.Oprócz kory ruchowej jest także kora czuciowa - zlokalizowana w płatach ciemieniowych, w której analizowane jest czucie powierzchowne i głębokie, następnie - kora słuchowa - w płatach skroniowych, wzrokowa - w płatach potylicznych.Węch także ma własną reprezentację w mózgu. Kora węchowa znajduje się w jego części podstawnej (pod płatami czołowymi) i jest utworzona poprzez położone zewnątrzmózgowo opuszki i pasma węchowe, i struktury znajdujące się wewnątrz mózgu. Nota bene, kora węchowa jest najstarszą filogenetycznie częścią kresomózgowia (kora "stara").Bardzo istotną rolę w mózgowiu odgrywają płaty czołowe. To w nich w dużej mierze jest kształtowana nasza osobowość, to, kim jesteśmy, umiejętność do myślenia i wyrażania woli. Najprawdopodobniej nasze uczucia także tam mają swój prapoczątek.Niektóre obszary płatów czołowych i ciemieniowych i inne struktury korowe, takie jak hipokamp, część kory węchowej, a również niektóre struktury położone poza korą, na przykład ciało migdałowate, tworzą tak zwany układ limbiczny, który kieruje naszymi zachowaniami, emocjami i jest miejscem powstawania popędów. Na bonus - układ limbiczny przez inne struktury pozakorowe ( na przykład podwzgórze, o którym będzie mowa dalej) ma wpływ na czynności narządów wewnętrznych. Jest on dlatego nazywany czasem mózgowiem trzewnym.Oprócz pól kory mózgowej, których rola jest wyraźnie określona, związana z poszczególnymi czynnościami organizmu, w pierwszej kolejności z przetwarzaniem bodźców pochodzących z narządów zmysłów i z motoryką, jest także w mózgu tak zwany kora niespecyficzna, w której dokonuje się badanie zjawisk powstających wewnątrz ośrodkowego układu nerwowego. To jest tak zwany kora asocjacyjna, zlokalizowana w płatach czołowych, a również - w mniejszym zakresie - w płatach skroniowych, ciemieniowych i potylicznych. To w niej zachodzi zdarzenie integracji różnych funkcji kory, czyniąc je spójnymi, adekwatnymi do powziętych zamierzenieów. Tam także jest przeprowadzana badanie okoliczności zewnętrznych, poprzedzająca wydanie dyrektywy (polecenia) wykonania określonej czynności. W korze asocjacyjnej dokonywana jest badanie zasobów pamięci i tam także pamięć jest na bieżąco używana. Częścią kory mającą ważny udział w procesie zapamiętywania jest tak zwany kora stara (5% kory), w szczególności zaś hipokamp, położony wewnątrz mózgu. Współcześnie uważane jest, iż to właśnie hipokamp tworzy ślady pamięci w ustalonych polach kory asocjacyjnej, tworzących osobne "wyspy pamięci", a następnie - stosunkowo potrzeby - sam je odczytuje. Uszkodzenia hipokampa wywołują, iż człowiek nie potrafi płynnie używać ze swoich zasobów pamięci.Kora jest miejscem powstawania świadomości, na którą składają się takie zdolności, jak umiejętność do abstrakcji czy zdolność wyrażenia w wyrazach stworzonych myśli, umiejętność do wąskiego ukierunkowania uwagi. Świadomość to również samoświadomość, czyli poczucie tożsamości i odrębności osobniczej. Częścią świadomości jest mowa. W mózgu człowieka jest unikatowa struktura zwana ruchowym ośrodkiem mowy (ośrodek Broca). Znajduje się zazwyczaj (u praworęcznych) w korze lewej półkuli. Istota biała kory mózgowej jest utworzona poprzez liczne szlaki (drogi) nerwowe, łączące poszczególne części kory ze sobą i ze strukturami pozakorowymi mózgu. Sa więc drogi korowo-rdzeniowe, korowo-jądrowe, korowo-podkorowe, i tak dalej Wszystkie drogi wychodzące z półkul i biegnące do innych części mózgowia mają wachlarzowaty wygląd; zbiegając się, tworzą konary mózgu. Szczególną rolę odgrywają szlaki kojarzeniowe, których sprawność ("drożność") ustala naszą inteligencję. Człowiek w dorosłym życiu każdego dnia traci określoną liczbę neuronów, co nie znaczy, iż z każdym dniem jest intelektualnie słabszy. Mniej istotna jest gdyż liczba utraconych komórek niż utrzymanie poprawnych połączeń .....między pozostałymi.Półkule mózgu pozornie są jednakowe. faktycznie - zarówno morfologicznie, a w pierwszej kolejności - funkcjonalnie - dość zasadniczo się pomiędzy sobą różnią. Zawsze jedna z półkul dominuje nad drugą, z reguły to jest półkula lewa (u osób praworęcznych). W niej np. zlokalizowane są ośrodki mowy powiązane z zapamiętywaniem i jej rozumieniem i jej odtwarzaniem, również w formie pisanej. W drugiej półkuli (zwykle prawej) znajdują się ośrodki zawiadujące orientacją w przestrzeni, zapamiętywaniem, odtwarzaniem i porównywaniem wrażeń wzrokowych i słuchowych. Prawej półkuli przypisywane są umiejętności artystyczne.MóżdżekZ tyłu, za półkulami mózgu, znajduje się następna, wyraźnie wyodrębniona część mózgowia - móżdżek. Wypełnia on tylną część dołu czaszki. Ma kształt spłaszczonej elipsoidy o długości 9-11 cm, szerokości 5-6 cm i wysokości - 5 cm.Móżdżek, podobnie do mózgu, dzieli się na dwie półkule oddzielone tak zwany robakiem, krótką walcowato wydłużoną strukturą. Półkule móżdżku mają liczne równolegle biegnące, wąskie zakręty, oddzielone szczelinami. Są podzielone na płaty i płaciki. Móżdżek, podobnie jak mózg, posiada istotę szarą, a więc korę szarą i znajdującą się pod nią - istotę białą, tworzącą tak zwany ciało rdzenne. W istocie białej znajdują się osobne skupiska istoty szarej. To są tak zwany jądra móżdżku. Ciekawe, iż kora móżdżku jest znacząco bardziej pofałdowana niż kora mózgu. Móżdżek jest znacząco mniejszy od mózgu (stanowi 1/7 jego objętości); jego powierzchnia jednak, dzięki pofałdowaniu, osiąga aż 3/4 powierzchni półkul mózgu.Kora móżdżku utworzona jest poprzez komórki nerwowe, neurony, zaś ciało rdzenne, z wyjątkiem jąder, jest utworzone poprzez włókna nerwowe. Te włókna formują drogi nerwowe, swoje - wewnątrzmóżdżkowe i drogi doprowadzające pobudzenia do móżdżku i drogi odmóżdżkowe. Drogi grupują się, tworząc konary móżdżku: górny, środkowy i dolny, i łączą móżdżek z innymi częściami mózgowia.Móżdżek jest ośrodkiem kierującym ruchami. Koordynuje je, a również wpływa na postawę. Kieruje także ruchami gałek ocznych, optymalizując i korygując ruchy całego ciała. Od sprawności móżdżku zależy umiejętność utrzymywania równowagi. Móżdżek ma ścisłe fizjologiczne powiązania ze zmysłem równowagi zlokalizowanym w uchu wewnętrznym.Na bonus móżdżek programuje motorykę: inicjuje, koordynuje i zakańcza ruchy celowe. Jest także "dystrybutorem mocy": siły skurczu mięśni szkieletowych.Międzymózgowie i podwzgórze Na podstawie mózgu widoczny jest fragment kolejnej osobnej struktury mózgowia zwanej międzymózgowiem. Widziany w całości ma klinowaty kształt ostrzem skierowanym naprzód. Z przodu i z boku zrasta się z półkulami mózgu. Jego dolna, podstawna część to podwzgórze - bardzo istotna struktura mózgowia, kontrolująca czynności wegetatywne organizmu, takie jak pobieranie pokarmu, wody, termoregulacja. Podwzgórze wpływa na bieżącą czynność układu krążenia. Kontroluje i klasyfikuje funkcje płciowe, ma wpływ na sen. Integruje czynności wpływające na stan środowiska wewnętrznego ustroju. Jest także miejscem powstawania napędów, które pobudzają do zachowań zgodnych z bieżącymi potrzebami ustroju. W tym zakresie jest fizjologicznie sprzężone z układem limbicznym, gdyż właśnie w podwzgórzu rodzą się podstawy zachowań tworzących reakcję alarmową.W podwzgórzu produkowane są neurohormony, regulujące hormonalną czynność przysadki. Ich produkcja jest ściśle powiązana ze stanem hormonalnym ustroju i aktywność podwzgórza wpływa na homeostazę hormonalną.Z podwzgórzem związany jest strukturalnie i funkcjonalnie niewielki narząd wydzielania wewnętrznego - przysadka, położony na dnie mózgoczaszki w tak zwany siodle tureckim. Z podwzgórzem łączy się dzięki powrózkowatej struktury, zwanej lejkiem. Tylny płat przysadki jest miejscem wydzielania do krwi hormonów wyprodukowanych w podwzgórzu - wazopresyny (hormonu antydiuretycznego) i oksytocyny. W przednim płacie przysadka sama produkuje i wydziela do krwi hormony, takie jak: ACTH, FSH, GH, LH, FSH, pozostając pod również hormonalną kuratelą podwzgórza.W skład międzymózgowia wchodzą również : wzgórze z powyżej 100 jądrami, pasma wzrokowe, ciało kolankowate i szyszynka. Jądra wzgórza są stacjami przekaźnikowymi bodźców płynących z różnych struktur mózgowia. Główne z nich to jądra asocjacyjne, które czynnościowo są sprzężone z korą mózgową w dziedzinie integracji pobudzeń czuciowych, płynących z rdzenia kręgowego. Aktywność jąder wzgórza ma również wpływ na nastroje i samopoczucie.Szyszynka jest narządem międzymózgowia, której funkcja nie została do końca wyjaśniona. Szyszynka najprawdopodobniej hamuje czynność gruczołów płciowych aż do okresu dojrzewania, ma również wpływ na dobową chronobiologię - na rytm dobowy (dzień-noc) człowieka, gdyż filogenetycznie jest narządem zmysłu światła.Śródmózgowie i mostŚródmózgowie jest krótkim odcinkiem pnia mózgu utworzonym poprzez parzyste grube pasma istoty białej, zwane konarami mózgu, które biegną do półkul mózgu. Na schowanej (okrytej poprzez płaszcz kory mózgu) powierzchni grzbietowej śródmózgowia znajdują się istotne skupiska komórek nerwowych. To są między innymi jądra niektórych nerwów czaszkowych.Śródmózgowie przechodzi w most, w skład którego wchodzą zarówno "białe" włókna nerwowe, jak i istota szara, którą tworzą skupiska neuronów. Most jest uwypukleniem ku podstawie pnia mózgu z charakterystycznym zagłębieniem w środku. Ma pofałdowaną powierzchnię, przechodzącą z boku w grube konary móżdżku. Znajdują się w nim, tak jak w śródmózgowiu, jądra nerwów czaszkowych, między innymi nerwu trójdzielnego i twarzowego.Twór siatkowatyZnaczną część wnętrza mostu zajmuje struktura bardzo istotna dla całego ośrodkowego układu nerwowego. to jest tak zwany twór siatkowaty. W jego skład wchodzą liczne neurony, tworzące skupiska zwane jądrami tworu siatkowatego i włókna nerwowe przebiegające w różnych kierunkach ku poszczególnym częściom mózgowia.Obszarowo twór siatkowaty przekracza granice mostu, sięgając z jednej strony (część zstępująca) - niżej położonego rdzenia przedłużonego, a nawet szyjnej części rdzenia kręgowego, z drugiej (część wstępująca) - śródmózgowia, a nawet struktur podkorowych, usytuowanych w pobliżu kory. W tworze siatkowatym zbiegają się drogi doprowadzające pobudzenia powstałe we wszytkich narządach zmysłu, w tym płynące z rdzenia kręgowego i pochodzące z jąder podkorowych. Część wstępująca tworu siatkowatego rozprowadza impulsy do wszystkich pól kory, do ośrodków podkorowych, kierujących zachowaniem i do ośrodków kontrolujących układ autonomiczny i nadzorujących układ dokrewny. Część zstępująca tworu siatkowatego sprawuje nadzór nad czynnością rdzenia kręgowego, wpływając na stan napięcia mięśni szkieletowych.Twór siatkowaty ma zasadniczy udział w regulacji zjawisk związanych z czuwaniem i snem, aktywując fazę czuwania.Rdzeń przedłużonyOstatnią (najstarszą) strukturą mózgowia, stanowiącą rodzaj łącznika mózgu z położonym pozaczaszkowo rdzeniem kręgowym, jest rdzeń przedłużony, zwany odmiennie opuszką.Ma on kształt spłaszczonego stożka łączącego się fundamentem z mostem, a ściętym końcem - z rdzeniem kręgowym. Ma dwie powierzchnie: podstawną i grzbietową. Na powierzchni podstawnej widoczne są grube powrózki ciągnące się wzdłuż rdzenia, oddzielone głęboką bruzdą. To są tak zwany piramidy. W dolnej części rdzenia przedłużonego piramidy krzyżują się. W tym miejscu umownie rozpoczyna się rdzeń kręgowy. Z boku piramid leżą - oddzielone od nich bruzdą - sznury boczne z obecną u ich szczytu charakterystyczną wyniosłością, zwaną oliwką. Na powierzchni grzbietowej rdzenia przedłużonego biegną pęczki włókien nerwowych. U góry rdzeń przechodzi w konary dolne móżdżku.Rdzeń przedłużony zawiera zarówno istotę szarą, jak i istotę białą, jednak ich rozmieszczenie jest odmienne niż w mózgu: na zewnątrz jest istota biała, wewnątrz - szara. Istotę białą tworzą liczne drogi nerwowe, spośród których wyróżniają się wymienione już przedtem piramidy, które są utworzone poprzez drogi rdzeniowo-korowe.W rdzeniu przedłużonym, a dokładniej w tworze siatkowatym rdzenia, znajdują się centra kontrolujące fundamentalne funkcje narządów wewnętrznych. Są tam zlokalizowane ośrodki oddychania, naczynioruchowe i sercowe, wreszcie - ośrodki powiązane z czynnością przewodu pokarmowego. W tym obszarze "centrum" stanowi równocześnie ośrodkową część autonomicznego układu nerwowego. Rdzeń kręgowy Oprócz mózgowia do ośrodkowego układu nerwowego należy również rdzeń kręgowy. Znajduje się on poza czaszką w kanale kręgowym kręgosłupa. Ma wydłużony walcowaty kształt z wrzecionowatymi poszerzeniami (zgrubieniami) w rejonie szyjnej i lędźwiowej. rozpoczyna się poniżej skrzyżowania piramid, na wysokości otworu owalnego czaszki, na jej podstawie, kończy się stożkowato - tak zwany stożkiem rdzeniowym na wysokości drugiego kręgu lędźwiowego.Długość rdzenia kręgowego wynosi około 45 cm. Jest, tak jak mózg, otoczony trzema oponami. również i tutaj ......między oponą twardą i podpajeczą znajduje się przestrzeń wypełniona płynem rdzeniowo-mózgowym. w rejonie lędźwiowej ta przestrzeń jest dość łatwo dostępna; można się do niej otrzymać cienką igłą i pobrać nieco płynu do badania.Na powierzchni rdzenia widoczne są podłużne bruzdy, dzielące rdzeń na sześć sznurów. Z przodu rdzenia znajduje się szczelina dzieląca go na dwie symetryczne części. Z tyłu - także jest dość głęboka bruzda będąca "lustrzanym odbiciem" przedniej bruzdy. Rdzeń, tak jak mózg, jest również zlateralizowany, ma własną część prawą i lewą, z tym, iż to są w pełni symetryczne, jednakowe połowy.Rdzeń kręgowy ma budowę segmentową. Wyróżnia się w nim 31 par odcinków, tak zwany neuromerów: 8 szyjnych (C1-C8), 12 piersiowych (Th1-Th12), 5 lędźwiowych (L1-L5), 5 krzyżowych (S1-S5) i1 guziczny (C0), z którymi łączy się 31 par nerwów rdzeniowych - szyjnych, piersiowych, lędźwiowych, krzyżowych i guzicznego.Nerwy łączą się z rdzeniem dzięki tak zwany korzeni nerwowych - brzusznych i grzbietowych. Każdy z nich złożona jest z 5-10 nici korzeniowych, będących pęczkami nerwowymi. W korzeniach tylnych, niedaleko od powierzchni rdzenia, już poza blaszką opony twardej, w otworach międzykręgowych znajdują się zwoje rdzeniowe. Korzenie nerwów lędźwiowych, krzyżowych i nerwu guzicznego tworzą gruby pęczek, otoczony oponą twardą, biegnący ku dołowi, zwany końskim ogonem.Na przekroju poprzecznym rdzenia widać, że złożona jest on, tak jak mózg, z istoty szarej i białej, z tym iż - w odróżnieniu do mózgu, a tak samo jak w rdzeniu przedłużonym - istota biała jest na obwodzie rdzenia, zaś szara - wewnątrz. Charakterystyczny jest w przekroju poprzecznym wygląd istoty szarej: przpomina ona sporą literę H. Ramiona tej litery to tak zwany rogi rdzenia, które w trójwymiarowej rzeczywistości tworzą słupy: z przodu - dwa (symetryczne) rogi (słupy) przednie, z tyłu - dwa rogi (słupy) tylne. .......między nimi leży istota szara pośrednia, której zewnętrzna, obwodowa część tworzy niewielkie uwypuklenie, zwane rogiem (słupem) bocznym.Rogi (słupy) przednie zawierają neurony ruchowe, których długie wypustki, aksony, tworzą korzenie przednie, te zaś - nerwy. Rogi (słupy) tylne zawierają neurony czuciowe. Nie to są jednak pierwsze neurony drogi czuciowej, gdyż jeszcze przed nimi są neurony tworzące zwoje rdzeniowe.Kora rdzenia ma własną reprezentację ruchową w rogach przednich. Jej swoja aktywność skutkuje niekontrolowany, mimowolny ruch grup mięśniowych (( na przykład kończyn) oparty na prostych odruchach. Ta aktywność jest jednak stale modyfikowana poprzez korę mózgu i układy podkorowe i móżdżek. Pobudzenia powstałe w takich strukturach biegną zstępującymi drogami nerwowymi, z których największe znaczenie mają drogi korowo-rdzeniowe (piramidowe) w sznurach przednich (piramidach) istoty białej rdzenia, dzięki którym człowiek może wykonywać skomplikowane ruchy dowolne. Nie mniej istotne są drogi pozapiramidowe, którymi biegną do rdzenia kręgowego pobudzenia powstałe w jądrach podkorowych. Ich wpływ na motorykę nie jest uświadomiony, nie podlega woli człowieka, bazuje z grubsza na korygowaniu ruchów dowolnych, czyniąc je płynnymi, dostosowując zakres ruchu do przyjętych przedtem zamierzenieów.Na granicy rdzenia przedłużonego piramidy (drogi korowo-rdzeniowe) krzyżują się, co znaczy, iż prawa półkula sprawuje nadzór nad aktywnością neuronów rogu (słupa) przedniego lewego, lewa półkula kontroluje zaś aktywność neuronów prawego rogu (słupa) przedniego.Reprezentacja czuciowa rdzenia mieści się w rogach tylnych, do których dopływają bodźce z obwodu. Wstępnie jednak docierają do neuronów zwojów rdzeniowych umieszczonych poza rdzeniem. Stamtąd, po wniknięciu do rdzenia, sznurem tylnym pobudzenia zdążają do wszystkich struktur mózgowia, które rejestrują i przetwarzają pobudzenia czuciowe (dotyku, ucisku, bólu, temperatury, wibracji, czucia głębokiego), w szczególności zaś do pól czuciowych kory (drogi rdzeniowo-korowe). ........między korą czuciową i ruchową rdzenia są liczne wewnętrzne połączenia, tak zwany pęczki swoje, łączące komórki nerwowe bezpośrednio sąsiadujących [wyraz dodane] albo blisko siebie położonych segmentów, zapewniające rdzeniowi pewien zakres autonomii w odbieraniu wrażeń czuciowych i kreowaniu ruchu w drodze prostych mono- i kilkusynaptycznych odruchów.Istota biała rdzenia to drogi nerwowe, wstępujące i zstępujące, łączące rdzeń wstępująco i zstępująco z wszystkimi strukturami mózgowia. Obwodowy układ nerwowy Obwodowy układ nerwowy jest systemem nerwów, dzięki których ośrodkowy układ nerwowy kieruje ustrojem, jego podstawowymi funkcjami. Nerwy są włóknami złożonymi z długich wypustek komórek nerwowych (neuronów), zwanych aksonami. Neurony, podobnie jak przewarzająca część komórek, posiadają cytoplazmę, jądro komórkowe i inne subkomórkowe struktury ((( na przykład mitochondria). Różnią się od innych komórek obecnością cytoplazmatycznych wypustek: krótkich - dendrytów, łączących poszczególne komórki nerwowe ze sobą i długich - neurytów (aksonów), przewodzących sygnały nerwowe do odległych narządów (tkanek) docelowych lub zbierających pobudzenia w takich narządach (tkankach) i przewodzących je do ośrodkowego układu nerwowego.Aksony mają różną długość, regularnie na swoim przebiegu oddają liczne odgałęzienia ( tak zwany kolaterale). Na ogół, oprócz błony komórkowej, są otoczone dodatkowymi osłonkami (((( na przykład osłonką mielinową) i pojedynczą warstwą komórek. Niektóre aksony nie mają jednak jakichkolwiek osłonek.Nerwy przewodzą pobudzenia elektryczne. to jest typowe przewodzenie "kablowe" oparte na obecności różnicy potencjałów na końcach. Różnica potencjałów jest rezultatem zmian przezbłonowych stężeń niektórych jonów (sodu i wapnia) w komórce i aksonie. Prędkość przewodzenia prądu jest zróżnicowana. np. nerwy rdzeniowe, zmierzające do mięśni szkieletowych, przewodzą prąd z szybkością 120 m/s. Prędkość przewodzenia zależy od grubości nerwu, a również od obecności osłonki, w szczególności mielinowej aksonów, które stanowią rodzaj izolatora. Nerwy nieosłonięte przewodzą impulsy znacząco wolniej, ponieważ z szybkością 1 m/s.Im jest dłuższy nerw, tym przewodzenie impulsu w coraz dalszym jego odcinku jest wolniejsze, aż wreszcie ( błyskawicznie) wygasa.Przewodzenie bodźców w aksonach jest na ogół jednokierunkowe. Zakończenia aksonów (nerwów) są zróżnicowane. Nerwy "obsługujące" mięśnie szkieletowe tworzą na zakończeniach, na styku z włóknami mięśniowymi, ( tak zwany motoryczne płytki końcowe, które są swego rodzaju złączem, zwanym synapsą. dzięki synaps stanowiących zakończenia dendrytów neurony komunikują się pomiędzy sobą.Na synapsę złożona jest część presynaptyczna, końcowy (czasem o kształcie buławy) odcinek aksonu (dokładniej - błony komórkowej) i część postsynaptyczna, utworzona w razie motorycznej płytki końcowej poprzez fragment błony komórkowej włókna mięśniowego (komórki mięśniowej). . .........między błonami tworzącymi synapsę znajduje się niewielka przestrzeń zwana przestrzenią synaptyczną. Pobudzenie docierające do końcowej części aksonu uwalnia zeń określoną porcję cząsteczek przekaźnika chemicznego, w razie płytki mięśniowej - acetylocholiny, który po pokonaniu przestrzeni synaptycznej wiąże się z błoną postsynaptyczną włókna mięśniowego, powodując w niej zmiany elektryczne, które natomiast inicjują złożone przemiany chemiczne wewnątrz włókna mięśniowego.Ich końcowym efektem jest skurcz tego włókna. Siła skurczu i czas jego trwania zależą od liczby bodzieców nerwowych, które dotarły do synaptycznej płytki mięśniowej i tym samym od ilości uwolnionego przekaźnika chemicznego (acetylocholiny).Nerwami dośrodkowymi przewodzone są sygnały powstające w narządach obwodowych i tkankach.(((( na przykład w skórze są liczne struktury zwane receptorami czuciowymi. to są m. in. mechanoreceptory, w których wykorzystane jest zjawsko piezoelektryczne. Powstały wskutek ucisku potencjał elektryczny, jeżeli osiągnie określoną wartość, zostanie przewiedziony do odpowiednich struktur czuciowych rdzenia kręgowego, a stamtąd do układów podokorowych i kory, w której następuje jego ostateczna badanie i przetworzenie.Mechanoreceptory reagują na ucisk, dotyk i wibracje. W skórze są także inne receptory, .(((( na przykład czułe na zmiany temperatur - termoreceptory, i receptory bólowe, będące wolnymi zakończeniami nerwowymi. Powstałe tam pobudzenia przewodzone są do odpowiednich ośrodków rejestrujących i generujących odpowiedź. w razie bodźca bólowego odpowiedź ma charakter złożony. Receptory bólowe nie adaptują się, tzn. stale pobudzane nadal sygnalizują ból. to jest istotny system obronny organizmu.W mięśniach i ścięgnach znajdują się wyspecjalizowane receptory, ( tak zwany proprioreceptory, z których płyną nerwami ! wiadomości - przez rdzeń kręgowy - do możdżku i kory mózgowej dotyczące położenia stawów, długości, naprężenia mięśni, a więc ( tak zwany czucia głębokiego.Uderzenie w ścięgno mięśnia, w którym znajduje się odpowiedni receptor czuły na rozciąganie ( ( tak zwany wrzecionko mięśniowe) spowoduje stworzenie prądu, który jest natychmiast przewiedziony poprzez róg tylny rdzenia do rogu przedniego. wskutek synaptycznego pobudzenia (z udziałem przekaźnika chemicznego) neuronu ruchowego stworzenie w nim prąd, który natychmiast zostanie przewiedziony do mięśnia, który natomiast wykona skurcz. to jest klasyczny monosynaptyczny odruch ( .(((( na przykład odruch kolanowy). Odruch stanowi fundamentalny system działania układu nerwowego. Oprócz prostych monosynaptycznych odruchów, są także odruchy znacząco bardziej złożone, w których uczestniczą liczne neurony. Sa to odruchy polisynaptyczne z udziałem neuronów somatycznych (ruchowych i czuciowych) i wegetatywnych. Czas trwania tych odruchów jest długi. Należą do nich ( .(((( na przykład odruchy obronne, takie jak odruch rogówkowy, kaszel, kichanie, lub odruchy lokomocyjne, wykorzystywane do poruszania się. W skład obwodowego układu nerwowego wchodzi 12 (XII) par nerwów czaszkowych, których jądra znajdują się w pniu mózgowia, i 31 par nerwów rdzeniowych. Do nerwów czaszkowych należą: nerw I - węchowy (opuszka węchowa), nerw II - wzrokowy, nerw III - okoruchowy, nerw IV - bloczkowy, nerw V - trójdzielny, nerw VI - odwodzący, nerw VII - twarzowy, nerw VIII - przedsionkowo-ślimakowy, nerw IX - językowo-gardłowy, nerw X - omyłkowy, XI - dodatkowy, XII - podjęzykowy.Każdy z nich wypełnia inną rolę. Nerw węchowy przewodzi wrażenia węchowe, wzrokowy zbiera ! wiadomości powstałe w siatkówce i przewodzi je do kory wzrokowej - potylicznej. Nerw trójdzielny jest głównie nerwem czuciowym, również unerwiającym gruczoły łzowe i niektóre ślinianki, więc mającym charakter wegetatywny. Ma również włókna ruchowe trzewne. Nerw okoruchowy, bloczkowy i odwodzący są typowymi nerwami ruchowymi sterującymi mięśniami gałki ocznej. Posiadają jednak również włókna somatyczne. Nerw twarzowy jest w pierwszej kolejności nerwem ruchowym. Nerw językowo-gardłowy jest nerwem mieszanym, posiada włókna wydzielnicze (do ślinianek), czuciowe, smakowe i ruchowe (trzewne). Nerw omyłkowy jest głównym nerwem układu wegetatywnego przywspółczulnego. Nerw dodatkowy jest nerwem ruchowym. Nerw podjęzykowy ma charakter mieszany - ruchowy i wydzielniczy, związany ze ślinianką podżuchwową.Nerwy obwodowe rdzeniowe tworzą cztery sploty: 1. Splot szyjny (istotnym nerwem tego splotu jest nerw przeponowy - obsługujący przeponę), 2. Splot ramienny zaopatrujący mięśnie obręczy barkowej i kończyn górnych, 3. Splot lędźwiowy, w skład którego wchodzą nerwy obręczy biodrowej i kończyn dolnych, 4. Splot krzyżowy - utworzony poprzez nerwy miednicy i kończyny dolnej. W skład tego splotu wchodzi największy (najgrubszy i najdłuższy) nerw ludzkiego ciała - nerw kulszowy. . ..........między splotem ramiennym i lędźwiowym są nie tworzące splotów nerwy międzyżebrowe. Układ nerwowy autonomiczny Układ nerwowy autonomiczny (bez udziału świadomości) kontroluje czynności narządów wewnętrznych. złożona jest z dwóch przeciwstawnych części: współczulnej i przywspółczulnej. Ma własne centra i część obwodową. Część centralna układu autonomicznego jest ściśle związana z ośrodkowym układem nerwowym, gdyż mieści się w pierwszej kolejności w podwzgórzu. Część obwodowa jest wyraźnie wyodrębniona. Znacząca część włókien przywspółczulnych biegnie w nerwie błędnym, w znacząco mniejszym zakresie włókna przywspółczulne wchodzą w skład innych nerwów czaszkowych (III, VII, IX i XI). Ośrodki przywspółczulne są także w odcinku krzyżowym kręgosłupa.Nerwy przywspółczulne tworzą tuż przed docelowymi narządami zwoje, z których wychodzą nerwy bezpośrednio już zaopatrujące narządy. Przekaźnikiem chemicznym synaps w układzie przywspółczulnym jest acetylocholina. Układ obwodowy współczulny jest związany z piersiową i lędźwiową częścią rdzenia kręgowego; stamtąd pochodzą włókna nerwowe, zdążające do zwojów współczulnych, tworzących łańcuch po obu stronach kręgosłupa i do zwojów brzusznych. Interesujące jest, iż we współczulnym układzie nerwowym przekaźnikami chemicznymi są zarówno acetylocholina, jak i noradrenalina. Acetylocholina mediuje przewodzenie w zwojach, noradrenalina bezpośrednio wpływa na narządy. przewarzająca część narządów wewnętrznych jest unerwiona zarówno poprzez nerwy współczulne, jak i przywspółczulne.Działanie układu autonomicznego polega na odruchach. Włókna dośrodkowe przewodzą bodźce bólowe i pobudzenie z mechanoreceptorów i chemorecepotorów, włókna odśrodkowe sterują czynnością mięśni gładkich, czynnością serca i gruczołów.Szczególną pozycję w układzie wegetatywnym ma rdzeń nadnerczy. Jest zaopatrywany w nerwy przedzwojowe. Sam jest narządem współczulnym, którego komórki odpowiadają komórkom zwojowym. Wytwarza on mediatory - adrenalinę i noradrenalinę, nie wydzielanych do przestrzeni synaptycznej, ale do krwi.Układ wegetatywny wykazuje bardzo charakterystyczną zmienność aktywności dobowej. W momencie czuwania, pośrodku dnia, dominuje jego część współczulna - z apogeum w godzinach popołudniowych, W nocy kontrolę nad robotą narządów przejmuje układ przywspółczulny - z apogeum w godzinach śródnocnych i nadrannych.Dwie przeciwstawne części układu wegetatywnego są w ciągłym "starciu", wzajemnym kontrowaniu się. Polem działania jest określony narząd. Dlatego zachowana jest homeostaza czynnościowa tego narządu, która zapewnia jego optymalną funkcję w danym momencie przy danym na nią zapotrzebowaniu.Układ autonomiczny jest niezależny od kory, co jednak nie znaczy, iż kora nie ma zupełnie wpływu na jego czynność. Ma, lecz nie to jest wpływ uświadomiony - aczkolwiek zdarzają się ludzie, którzy wskutek ćwiczeń, a również medytacji, umieją świadomie wpływać na niektóre czynności narządów wewnętrznych, ( .(((( na przykład na czynność serca. Dolegliwości układu nerwowego Dolegliwości układu nerwowego występują równie regularnie jak schorzenia innych układów i narządów. Jednak z uwagi na szczególną, wyróżnioną rolę tego układu mogą mieć wyjątkowo dramatyczny przebieg, w szczególności przy ostrych schorzeniach mózgowia.powody chorób neurologicznych są bardzo zróżnicowane. Ich leczenie jest regularnie jedynie objawowe, aczkolwiek ( .(((( na przykład zakażenia bakteryjne i niektóre wirusowe umiemy efektywnie leczyć przyczynowo. Niektóre schorzenia ( ( .(((( na przykład guzy mózgu) leczy się chirurgicznie i dzięki radioterapii. Bardzo ((istotnym składnikiem terapii wielu schorzeń neurologicznych jest leczenie bodźcowe i rehabilitacja bierna i czynna